EXPROOF EKİPMANLARIN PERİYODİK MUAYENESİ
EXPROOF EKİPMANLARIN PERİYODİK MUAYENESİ
Exproof ekipmanlar; patlayıcı ortam meydana gelme ihtimali olan iş sahalarında, tehlike anında iş sahasında bulunan insanları uyarmak ve patlayıcı ortamın alev alma ihtimalini ortadan kaldırmak için kullanılır. Bu işlevi düşünüldüğünde, exproof ekipmanların periyodik muayenesi son derece hayati öneme sahiptir.
Genellikle ex ekipmanlar ile yangın sistemleri karıştırılır. Gerekli yangından korunma tedbirlerinin alınmış olması patlayıcı ortam için yeterli tedbirler alındığı anlamına gelmez. Yangın ile patlamayı kıyasladığımızda yangının bir süreç olduğundan yangın çıktığında yangından korunma ekipmanlarıyla müdahale edilip söndürülebilir ve güvenli ortam sağlanabilir fakat patlayıcı ortamlarda örneğin bir cihaz arızalanıp ark olayı ile patlama gerçekleştiğinde yaralanma gibi geri dönüşü olmayan hasarlara ve zarara sebebiyet verebilir. Bu yüzden ex ekipmanların seçiminde, kurulumunda, muayene ve onarım işlemlerinde yetkili personellerin yapıyor olması önem arz etmektedir.
Exproof Ekipmanların Periyodik Kontrol ve Muayenesi İşlemi
Patlayıcı ortamın tehlikeli duruma gelmesi için üç ayrı bileşenin; patlayıcı maddenin, havanın ve ateşleme kaynağının bir arada bulunması gerekir. Exproof ifadesi, explosion ve proof kelimeleri ile oluşturulmuş olan bir terimdir ve patlamadan korunma anlamına gelmektedir. Ex ekipmanların IEC 60079-17:2013 standardına göre muayene ve bakımları gerçekleştirilmelidir. Exproof ekipmanlar; kimyasal tesisler, havacılık saha merkezleri, madenler, dolum tesisleri, un fabrikaları gibi gaz ve toz bulunan ortamlarda patlama riski yüksek ticari sahalar ya da üretim merkezlerinde kullanılır. İhtiyaç halinde yeterli düzeyde koruma sağlaması için ise exproof ekipmanların periyodik kontrol ve muayenesi işleminin aksatılmaması gerekir.
Exproof ekipmanlarda; kurulum sırasındaki uygunsuzluklar, yanlış ekipman seçimi ya da ekipman bakım işleminin aksatılması, yanlış bakım yapılması gibi nedenler, ekipmanın yeterli düzeyde koruma sağlamasının önüne geçebilmektedir. Exproof ekipmanların periyodik muayenesi sonucunda ekipmanların koruma seviyesi, sıcaklık sınıfı, ekipman grubu, topraklama tesisatı uygunluğu, elektrik tesisatı uygunluğu ve ekipman sızdırmazlığı gibi birçok hususta uygunsuzluklar tespit edilebilmektedir. Bu uygunsuzluklar ise ekipmanın yeterli düzeyde koruma sağlaması yani ex ekipman olma özelliğini kaybetmesi anlamına gelmektedir. Ex ekipmanın TS/EN/IEC 60079-14 standardına göre kurulumu (montajı) yapılmalı, TS/EN/IEC 60079-17 standardına göre bakım ve muayeneleri gerçekleştirilmeli ve TS/EN/IEC 60079-19 standardına göre tamir ve onarımı gerçekleştirilmelidir. Ex ekipman kurulum, muayene ve onarım işlemlerini cihaz standartlarına hâkim uzman ekiplerce gerçekleştirilmesi gerekir. Exproof ekipmanın kurulum, bakım ve onarım işlemlerinde ex ekipmanın durumunun değerlendirilmesi amacı ile TS EN 60079-17 standardına göre yapılan risk değerlendirmeleriyle belli periyotlarda görsel muayene, yakın muayene ve detaylı muayene işlemi gerçekleştirilmelidir. Ex ekipman muayenesinde Patlamadan Korunma Dokümanındaki veriler ve ortam koşulları göre uygun ekipmanın uygunluğu da kontrol edilir.
Ex Ekipman Seçim Kriterleri
1. Zonların (Muhtemel Patlayıcı Bölgelerin) Belirlenmesi
ATEX 153’e göre muhtemel patlayıcı bölgeler patlayıcı ortamdaki yanıcı maddeye göre Toz ve Gaz olmak üzere 2 ye ayrılır.
Gaz Patlayıcı Bölgeler
Gaz, buhar veya sis halinde yanıcı maddelerden oluşan hava karışımını içeren patlayıcı bir ortamın oluşma sıklığına göre 3’e ayrılır.
-
Zon 0 (Sürekli veya uzun sürelerle ya da sık olarak bulunduğu yer.)
-
Zon 1 (Normal çalışma sırasında arada bir oluşması muhtemel yer.)
-
Zon 2 (Normal çalışma sırasında oluşması muhtemel olmayan, ancak oluşursa sadece kısa bir süre süreceği yer.)
-
Zon 20 (Sürekli veya uzun sürelerle ya da sık olarak bulunduğu yer.)
-
Zon 21 (Normal çalışma sırasında arada bir oluşması muhtemel yer.)
-
Zon 22 (Normal çalışma sırasında oluşması muhtemel olmayan, ancak oluşursa sadece kısa bir süre süreceği yer.)
Toz Patlayıcı Bölgeler
Havada yanıcı toz bulutu halinde patlayıcı bir ortamın oluşma sıklığına göre 3’e ayrılır.
2. Kullanılacak Ex Ekipmanın Kategorisinin ve Koruma Sınıfı Uygunluğu
Aşağıdaki tabloda ekipman kategorileri, cihazların koruma sınıfları ve cihazların kullanılabileceği zonlar yer almaktadır.
Ex ekipman kategorisi başta yeraltı “I” ve yer üstü “II” olmak üzere 2 ye ayrılır. Yeraltı kategorisi Madencilik “M”; Yerüstü kategorisi ise Gaz “G” ve Toz “D” ortam olarak sınıflandırılır. Gaz yanıcı madde ortamları için cihaz kategorileri 1G, 2G ve 3G; koruma seviyeleri de Ga, Gb ve Gc olmak üzere 3’e ayrılır. 1G (II 1G) kategorisinde ve Ga koruma sınıfında üretilen cihazlar yerüstü tüm zonlarda kullanılabilir. Benzer şekilde toz yanıcı madde ortamları için cihaz kategorisi 1D, 2D ve 3D; koruma seviyeleri 1D, 2D, 3D olmak üzere 3’e ayrılır. 1D (II 1D) kategorisinde ve Da koruma sınıfında üretilen cihazlar yerüstü tüm zonlarda kullanılabilir. Madencilikte cihaz kategorisi M1 (I M1) ve M2 (I M2) ile koruma sınıfı Ma ve Mb olmak üzere 2’ye ayrılır. M1 kategorisindeki cihaz koruma seviyesi çok yüksek olduğundan patlama riski oluştuğunda enerjisinin kesilmesine gerek yoktur fakat M2 kategorisindeki cihazlar koruma sınıfındaki cihazların enerjilerinin kesilmesi gerekir.
Ex Ekipman Kategori ve Koruma Sınıfı
3. Patlama Grubunun Belirlenmesi
Patlama grubuları Madencilik (I), Gaz (IIA, IIB ve IIC) ve Toz (IIIA, IIIB ve IIIC) patlayıcı ortamları olmak üzere temelde 3’e ayrılır. Patlama grupların ortamdaki maddenin yanıcılığıyla veya tutuşabilirliğiyle ilgilidir.
Patlama grubu I, maden gazı (kömür tozu ve metan içeren ortamlar) tehlikesi olan madencilik uygulamalarına yönelik elektrikli cihazları kapsar.
Patlama grubu II, gaz ortamda kalan tüm patlama tehlikesi olan ortamlar içindir. Bu grup IIA, IIB ve IIC olarak ayrılır. Bu alt bölümler, dahili bir tutuşmanın farklı şekillerde aktarılmamasına ve gazlar ile buharların tutuşabilirliğine bağlıdır. IIC olarak sınıflandırılan bir ekipman, her türlü gazı veya buharı kapsar.
Patlama grubu III, patlayıcı toz olan ortamlar içindir. Bu grup IIIA, IIIB ve IIIC olarak ayrılır. IIIA yanıcı ve uçucu tozları, IIIB iletken olmayan toz (Elektrik özdirenci >10^3 ohm) ve IIIC iletken tozları (Elektrik özdirenci ≤10^3 ohm) patlama gruplarından oluşur. IIIC olarak sınıflandırılan bir ekipman, her türlü tozu kapsar.
Ex Ekipman Patlama Grubları
4. Sıcaklık Sınıfı ve Maksimum Yüzey Sıcaklığının Belirlenmesi
Patlayıcı gazlar veya tozlar bir kıvılcım ile patlayabildikleri gibi, ortamdaki aletlerin yüzey sıcaklıklarından da alevlenebilir. Bu yüzden patlayıcı ortamda kullanılan cihazların yüzeyinde oluşabilecek maksimum sıcaklık çok önemlidir. Patlama grubu II’de (Gaz Grupları) kullanılan ex ekipmanlar için Sıcaklık Sınıfı ve Patlama grubu III’te (Toz Grupları) kullanılan ex ekipmanlar için Maksimum Yüzey Sıcaklığı ifadeleri kullanılır. Patlama grubu II’deki elektrikli cihazlar, yanıcı ortamla temas halindeki maksimum yüzey sıcaklıklarına göre 6 sıcaklık sınıfına ayrılır. Yanıcı gazın tutuşma sıcaklığı, daima maksimum yüzey sıcaklığından yüksek olmalıdır. T6 olarak sınıflandırılan bir ekipman, her türlü gazı veya buharı kapsar.
Toz gruplarında ortama göre maksimum yüzey sıcaklığı seçmek için toza ait iki sıcaklık değerlendirmesi yapılması gerekir. Birinci sınır değer mevcut tozun minimum tutuşma sıcaklığının 2/3’ üne eşittir, ikinci sınır değer mevcut tozun minimum parlama sıcaklığı eksi 75 Kelvin yapılarak elde edilir. Bu iki sıcaklıktan küçük olanı sınır sıcaklığı olarak kabul edilir ve seçilecek olan cihazın maksimum yüzey sıcaklığının bu değerden küçük olması gerekir.
Yukarıda bahsedilen seçim kriterlerine ek olarak tozlu ortam var ise toz filmi veya toz bulutunun minimum patlama sıcaklıkları ile ateşleme enerjileri belirlenir. Harici etkiler ve ortam sıcaklıkları vb. koşullarda değerlendirilerek Ex Ekipman seçimi yapılır.
Exproof Ekipmanların Periyodik Muayenesi İşlemi İçin Yasal Mevzuat
Exproof ekipmanların periyodik muayenesi ve denetim süreçlerinde, “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik(94/9/AT)”, “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik”, “Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği”, “Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği” hükümleri mevcuttur.
Firmamız, ilgili mevzuat kapsamında patlayıcı ortamlarda tesis ve işletmelerdeki exproof ekipmanların periyodik kontrol ve muayenesi işlemi konusunda çözümler sunmaktadır. Sizlerde bu hususta profesyonel destek almak için hemen bizimle iletişime geçebilirsiniz.